تاریخ شهر ارومیه
ای آر سی تریپ
مقدمه:
واژه ارومیه از دو کلمه "اور" که در زبان آشوری به معنای مکان، قلعه یا شهر است و "میه" یا "میا" که به معنای آب است تشکیل شدهاست. بر همین اساس در انتخاب بین ارومیه و اورمیه ، واژه دوم تلفظ درست تری دارد، هر چند استفاده از آن مرسوم نیست. شهر ارومیه، با تاریخی هفت هزار ساله، یکی از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است. این شهر در استان آذربایجان غربی واقع شده و جمعیتی متنوع و چندقومیتی دارد. ارومیه در طول تاریخ خود به عنوان مرکز فرهنگی، اقتصادی و سیاسی منطقه بسیار تأثیرگذار بوده است. مردم ارومیه، جمعیتی چندقومیتی و چندفرهنگی هستند که در شهر ارومیه و مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند. فرهنگ ارومیه، تأثیرات تاریخی، جغرافیایی و اقتصادی منطقه را به خوبی در بر دارد. این شهر، با موقعیت جغرافیایی خود در غرب ایران، در منطقه‌ای کوهستانی قرارگرفته که این شرایط جغرافیایی، تأثیرات آب و هوایی خاصی را به همراه دارد. در این مقاله سعی میکنیم به صورت خلاصه در مورد تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی، غذاهای محلی و مکانهای دیدنی شهر ارومیه صحبت کنیم.
تاریخ ارومیه
دوران باستان
ارومیه در دوران باستان پذیرای مهمانان مختلفی بودهاست. شهر در طول تاریخ تحت سلسله های ، آشوریان، اورارتوییان، مادیان، هخامنشیان و سلوکیان تحت حکمرانی قرار گرفته است. همچنین، شهر ارومیه در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی خود (بین دریای خزر و فلات مرکزی ایران) در مسیر جاده ابریشم بوده، به همین دلیل یک مرکز تجاری و اقتصادی مهم در دوران باستان به شمار میرفته است.
آتشکدههای زرتشتی این شهر نشان دیگری از قدمت بالای آن هستند. برخی مورخان ایرانی و عرب مانند زکریای قزوینی، حمزه اصفهانی، ابن فقیه و علی بن حسین مسعودی محل تولد زرتشت پیامبر را تخت سلیمان(واقع در همین استان) می دانند و شرحی هم بر آتشکده آذرگشسب و مقام مقدس آن نوشتهاند. بعلاوه تپه تاریخی حسنلو(دوازده کیلومتری جنوب دریاچه ارومیه) و گوی(در زبان ترکی به معنای آبی) تپه، با قدمت هفت هزار سال پیش از میلاد در کنار تپههای باستانی آسیای صغیر، فلات ایران و نیز بین النهرین قرار میگیرند. مهم ترین اثر تاریخی کشف شده از تپه حسنلو، جام طلای حسنلو نام دارد که از عصر آهن بجای مانده و امروزه در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
دوران اسلامی
طبق یک روایت تاریخی صدقه بن علی، از خدمه عضدالدوله دیلمی با ورود اسلام به ایران، ارومیه را فتح کرد، و قلعه‌های زیادی را در آن شهر بنا نمود؛ بنا بر روایت تاریخی دیگر، عتبة بن فرقد که عمر(از خلفای راشدین) او را سال۲۰هجری قمری/۶۴۰ میلادی برای فتح موصل فرستاده بود، توانست ارومیه را به تصرف خود دربیاورد. در دوران اسلامی، ارومیه با تبدیل به یکی از مراکز مهم مذهبی و فرهنگی در غرب ایران، توسعه و رشد یافت. از دوران سلجوقیان تا زمان صفویان و قاجاریان، ارومیه به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته میشد.
دوران معاصر
در سال ۱۹۰۶، عثمانی‌ها منطقه ارومیه را به دلیل اختلافات مرزی اشغال کردند. این اشغالگری پس از شکست‌های مکرر روسیه در جبهه شرق دور و با شروع جنگ بالکان اتفاق افتاد. بعلاوه در دسامبر ۱۹۱۱، سربازان روس وارد ارومیه شدند.
در دهه ۳۰ سده نوزده میلادی تا جنگ جهانی اول، ارومیه به عنوان پایتخت معنوی آشوریان شناخته میشد. پس از فروپاشی ارتش روسیه در سال ۱۹۱۷، شورای مسیحیان آشوری (موتاوا) مسئولیت اداره شهر را به عهده گرفت. در این دوران، چندین وقایع خونین اتفاق افتاد، از جمله کشتار مسلمانان ارومیه توسط مسیحیان و ترور مطران مارشیمون(رهبر آشوریان ارومیه). این وقایع منجر به جمع شدن تمام جمعیت آشوریان در جلگه ارومیه شد و آنها به سوی جنوب حرکت کردند تا تحت‌الحمایه بریتانیا قرار گیرند.
در سال ۱۲۹۹، اسماعیل سیمیتقو شکاک با کمک ارشدالملک شهر ارومیه را تصرف کرد. اما پس از رسیدن نیروهای ارتش در سال ۱۳۰۱، سمکو متواری شد و کنترل شهر در اختیار ارتش و نهایتا دولت قرار گرفت.
در دوره پهلوی، شرایط شهر ارومیه بهبود یافت. خط آهن جلفا-تبریز با یک شاخه به ارومیه احداث شد. پس از انقلاب اسلامی، نام شهر از رضائیه به ارومیه تغییر یافت.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، و در طی دوران جنگ تحمیلی کشورمان با عراق ارومیه چندین بار مورد حمله ارتش عراق قرار گرفت. در سال ۱۹۸۰، نیروی هوایی عراق ارومیه را به شدت موشک باران کرد. همچنین در سال ۱۹۹۹، پس از دستگیری عبدالله اوجالان(رهبر جدایی طلبان کرد)، تظاهراتی در ارومیه برگزار شد. در سال ۲۰۰۵، در درگیری بین نیروهای پژاک و پلیس، چهار نفر از پلیس کشته شدند. ارومیه در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی و تأثیر فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خود، بسیاری از شخصیت‌های برجسته تاریخ ایران را نیز جذب خود کردهاست.
فرهنگ مردم ارومیه، آرمان‌ها، سنت‌ها و هویت
آرمان‌ها و ارزش‌ها
آرمان‌ها و ارزش‌ها در فرهنگ یک اجتماع از مردم، مجموعه‌ای از باورها، ایده‌ها و اصولی هستند که رفتار، تفکر و دیدگاه اعضای آن قومیت را شکل می‌دهند. این مفاهیم می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از جمله اخلاق، دین، سیاست، هنر، اقتصاد و غیره متغیر باشند. آرمان‌ها، اهداف و ایده‌های بلندپروازانه‌ای هستند که اعضای یک جامعه به دنبال آنها هستند. این آرمان‌ها می‌توانند شامل آزادی، برابری، عدالت اجتماعی، پیشرفت علمی و فرهنگی و... باشند. ارزش‌ها، اصول و استانداردهایی هستند که رفتار و تصمیمات اعضای یک جامعه را هدایت می‌کنند. این ارزش‌ها می‌توانند شامل صداقت، کرامت انسانی، تواضع، پشتکار، احترام به دیگران و.... باشند.
هر دوی این مفاهیم، آرمان‌ها و ارزش‌ها، نقش مهمی در شکل‌دهی به هویت فرهنگی و اجتماعی یک جامعه دارند و می‌توانند در طول زمان تحت تأثیر تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دچار تحول شوند.
مردم ارومیه دارای آرمان‌ها و ارزش‌هایی هستند که به عنوان یک بخش مهم از هویت فرهنگی آنها محسوب می‌شوند. آرمان‌هایی مانند احترام به خانواده و سنت‌های خانوادگی، مهم بودن تعامل اجتماعی و جامعه‌پذیری، پایبندی به سنت های ایرانی و اسلامی مانند صله ارحام، دوست‌داشتن هنر و ادبیات، عشق و احترام به طبیعت و محیط زیست، و تلاش برای پیشرفت و توسعه فردی و جامعه‌ای، در فرهنگ مردم ارومیه بسیار مهم هستند.
سنت‌ها و رسوم
مردم ارومیه، تعداد زیادی سنت و رسم دارند که از نسل‌های قبلی به آنها منتقل شده و همچنان در زندگی روزمره آنها وجود دارند و رعایت می‌شوند. سنت‌های مردم ارومیه شامل مواردی نظیر جشن‌های ایرانی و ملی و مراسم خاص مذهبی و مذهبی-ملی مانند عید نوروز، عید فطر و عید قربان، ازدواج و عروسی، نمایشگاه‌های محلی و بازارهای سنتی، موسیقی و رقص محلی و..... است. این سنت‌ها باعث تقویت هویت و ارتباط اجتماعی مردم ارومیه می‌شوند و جذابیت بالایی برای گردشگران داخلی و خارجی دارند.
زبان و ادبیات
اکثر مردم ارومیه به زبان تورکی آذربایجان یا آذری صحبت می کنند. ادبیات ارومیه نیز دارای تاریخچه طولانی است و شامل شعر، داستان و افسانه‌هایی است که در طول سالیان متمادی توسط گذشتگان نگارش شده‌اند. علاوه بر این زبان کردی و ارمنی نیز در بین سایر قومیت های ساکن در این شهر رواج دارد.
هویت فرهنگی
هویت فرهنگی مردم ارومیه، نتیجه ترکیبی از تاریخ، زبان، سنت‌ها، ارزش‌ها و آرمان‌های آنها است. مردم ارومیه به عنوان یک جامعه چندفرهنگی، توانسته‌اند هویت خود را حفظ کرده و با همزیستی صلح‌آمیز و همکاری با اقوام و فرهنگ‌های دیگر، تنوع فرهنگی خود را نیز ارتقاء دهند. این تنوع فرهنگی در مردم ارومیه، همچنین از تعامل با اقوام همسایه‌ی آذربایجانی، کردی، ارمنی و غیره نشات گرفته است. بعلاوه فرهنگ ورزش و ورزش دوستی یکی از ارکان مهم فرهنگی مردم ارومیه است، برای مثال ورزش والیبال جایگاه ویژه ای در بین مردم این شهر دارد و تیم های والیبال ارومیه در چند دهه گذشته تا به امروز در بالاترین سطح حرفه ای کشور بودند. در بین چهره های معروف والیبال این شهر می توان به آقای سعید معروف ملی پوش سابق تیم ملی والیبال کشورمان اشاره کرد.
مردم و قوم‌های شهر ارومیه؛ تنوع فرهنگی و همزیستی
تاریخچه و نژادها
تاریخچه شهر ارومیه به دوران باستانی بازمی‌گردد و در طول تاریخ تحت تأثیر قوم‌ها و امپراطوری‌های مختلفی قرار گرفته است. مردم ارومیه از قوم‌ها و نژادهای مختلفی تشکیل شده‌اند. قومیت‌هایی همچون ترکی آذری، کرد، ارمنی، آشوری ها در این شهر جمعیتی قابل توجه را تشکیل می‌دهند.
تنوع فرهنگی
مردم و قوم‌های مختلف شهر ارومیه به لحاظ فرهنگی بسیار تنوع دارند. هر یک از این قوم‌ها سنت‌ها، رسوم و آداب خاص خود را دارند که به عنوان بخشی از هویت فرهنگی خودشان آن را تعریف می‌کنند. برخی از مهم‌ترین عناصر فرهنگی شامل موسیقی، رقص، آشپزی، هنرهای دستی و معماری است. همچنین، مردم ارومیه در طول سال به جشن‌ها و مراسم‌های مختلفی شامل عید نوروز، عید قربان، مراسم ازدواج، مراسم مذهبی ارامنه و آشوری ها و.... می‌پردازند که نمایانگر تنوع فرهنگی و زندگی اجتماعی آنهاست.
تفاوت‌های فرهنگی
یکی از جوانب مهم در مورد مردم و قوم‌های شهر ارومیه، تفاوت‌های فرهنگی است. هر قوم و گروه قومی در ارومیه سنت‌ها، اعتقادات و آداب و رسوم خاص خود را دارد. برای مثال، مردم آذری معمولاً از موسیقی و رقص آذری خود برای بیان هویت و احساسات خود استفاده می‌کنند. مردم کرد نیز با سنت‌های خاص و آداب و رسوم مختلفی در مراسمات خود مانند رقص های زیبای گروهی به تبیین هویت خود می‌پردازند. ارمنیان نیز با هنرهای دستی خاص خود و عبادات مذهبی ویژه، فرهنگ خود را نشان می‌دهند. بعلاوه آشوری ها نیز با آداب و رسوم متفاوت خود در تنوع فرهنگی شهر ارومیه سهمی قابل توجهی دارند.
همزیستی و اندیشه‌های مشترک
از جاذبه‌های ویژه شهر ارومیه، همزیستی مسالمت‌آمیز و اندیشه‌های مشترک قوم‌هاست. مردم این شهر در طول تاریخ از تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین قوم‌ها بهره‌برداری کرده‌اند و برخی از اندیشه‌ها و ارزش‌ها را با هم به اشتراک می‌گذارند. مثلاً تعاملات میان قوم‌های مختلف در زمینه تجارت، هنر و موسیقی، آشپزی و معماری، منجر به تبادل فرهنگی و غنی شدن هرچه بیشتر از تنوع و زیبایی فرهنگی شهر ارومیه شده است. همچنین، شهروندان ارومیه از نظر اجتماعی به طور کلی تحمل و تعامل با دیگران و احترام به تفاوت‌ها را در خود جای داده‌اند.
آب و هوا و شرایط جغرافیایی شهر ارومیه؛ اقلیم
آب و هوا
شهر ارومیه در منطقه‌ای با آب و هوای کوهستانی قرار دارد. آب و هوای این منطقه به طور کلی در تابستان‌ها گرم و خشک است و در زمستان‌ها سرد و بارانی می‌باشد. در سراسر ناحيه هم مرز استان با ترکيه و عراق ٬ کوه های مرتفع برف گير از شمال به جنوب کشيده شده است و آب های حاصل از ذوب برف آنها که در دره های منطقه به صورت رودخانه های متعدد جریان می یابد ٬ به سه حوزه عمده تقسيم می شود:
دریاچه ارومیه که حدود 1267 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در طول 130 کيلومتر آب ارتفاعات غربی را به سوی خود جذب می کند.
شکاف و گسل عظيم نزدیک خوی که کليه آب های شمالی را به جنوب ارس هدایت می کند.
آبهای سردشت(زاب کوچک)در طول 1000 کيلومتر که توسط دوره رود کلوی به سوی دجله سرازیر می شود. دما در تابستان معمولاً به بیش از ۳۵ درجه سانتیگراد می‌رسد، و نسبتا گرم است در حالی که در زمستان ممکن است به مقادیر منفی برسد. بارش‌های اصلی در ارومیه در فصل پاییز و زمستان رخ می‌دهد. بارش‌های غزیر زمستانی، به همراه سرما، می‌تواند منجر به تشکیل یخ و یخبندان در اطراف شهر شود.
آبدهی و منابع آب
شهر ارومیه به دلیل واقع شدن در منطقه‌ای نیمه خشک، با مشکل کمبود آب مواجه است. آب مورد نیاز برای کشاورزی، آبیاری و زندگی روزمره از منابعی مانند دریاچه ارومیه، رودخانه سیمینه و چشمه‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. اما به دلیل کاهش سطح آب دریاچه ارومیه در سالهای اخیر، کمبود آب به چشم می‌خورد. بنابراین، مدیریت صحیح و استفاده بهینه از منابع آب در این شهر بسیار حائز اهمیت است.
شرایط جغرافیایی
شهر ارومیه در دامنه‌های جنوبی کوه‌های زاگرس و در نزدیکی دریاچه ارومیه قرار دارد. این شهر در دامنه‌های غربی کوه‌های زاگرس و در دامنه‌های شرقی و جنوبی رشته کوه‌های ارومیه و سهند قرار گرفته است. این جغرافیا باعث شده است که شهر ارومیه دارای یک زمین‌شناسی متنوع باشد که شامل رشته‌های کوهستانی، دشت‌ها، دره‌ها و دریاچه است. دریاچه ارومیه، که بزرگترین دریاچه شور جهان است، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم و منحصر به فرد شهر ارومیه محسوب می‌شود. که متاسفانه در سال های اخیر به دلیل سوء مدیریت دچار بحران خشکسالی شده و تقریبا در حال از بین رفتن است.
طبیعت و باغ‌ها
طبیعت زیبای اطراف شهر ارومیه باعث شده است که این منطقه یک مقصد طبیعت‌گردی محبوب باشد. در این منطقه، باغ‌های میوه‌های خشک و باغ‌های بادام، سیب، گردو و زردآلو و مهمتر از همه انگور وجود دارد. باغات انگور ارومیه در سطح کشور شهرت دارند.
غذاهای محلی شهر ارومیه
شهر ارومیه واقع در استان آذربایجان غربی دارای غذاهای محلی منحصر به فردی است، که می‌تواند تجربه‌ی لذیذی برای علاقه‌مندان به غذاهای محلی باشد. در ادامه به معرفی برخی از این غذاها خواهیم پرداخت:
1. آش برگ مو: یکی از غذاهای محلی ارومیه است که با استفاده از موادی مانند لپه، برنج، پیاز، برگ مو، مرزه و شوید خشک و آبغوره تهیه می‌شود. این آش برای دوستداران غذاهای ترش و تند نیز جذاب است و معمولا در روزهای سرد و برفی سال طبخ مانند شب های بلند پاییز و زمستان طبخ می شود.
2. یارما شورباسی یا سوپ بلغور: این غذا نیز یکی از غذاهای محلی ارومیه بوده و نوعی سوپ است، شوربا یا چوربا در زبان ترکی به معنای سوپ می باشد؛ یارما شورباسی با استفاده از ترکیب پیاز، گوجه فرنگی، سیب زمینی، نخود، لوبیا قرمز، بلغور و مرزه تهیه می‌شود. طعم لذیذ و خوشمزه‌ای دارد و در بسیاری از شهرهای آذربایجان غربی بسیار محبوب است.
3. گوزلمه: این غذا با استفاده از تخم مرغ، ماست، آب و سیر تهیه می‌شود و طعم بسیار دلچسب و لذیذی دارد. نام گوزلمه به زبان محلی به معنی "منتظر نباش" است. گوزلمه را می توان با کمترین امکانات و در کمترین زمان طبخ کرد. بعلاوه برای صرف بعنوان صبحانه یا میان وعده بسیار مناسب است.
4. ارومیه خورُشتو(خورشت ارومیه): این خورشت با ترکیب گوشت، لوبیا چیتی، پیاز، بادمجان، گوجه‌فرنگی، غوره، نمک، فلفل و ادویه تهیه می‌شود و طعم بی‌نظیری دارد. این خورشت را میتوانید با نان یا پلو در کنار سبزی و ماست میل کنید. ارومیه خورشت هنوز در برنامه غذایی اهالی ارومیه جای خود را حفظ کرده است.
5. شورجه ارومیه: یکی دیگر از غذاهای محلی ارومیه که طرفداران زیادی دارد و بصورت پیش غذا نیز سرو می شود، شورجه یا شورجا است. این غذا با استفاده از ماست سفت، تخم‌مرغ، پیاز داغ، گوشت و نشاسته‌ی ذرت تهیه می‌شود، و طعم بسیار خوشمزه‌ای دارد. میتوانید آن را همراه با برنج یا به تنهایی میل کنید.
6. خورش کنگر: این خورشت غذایی بین خورشت کرفس و قیمه است به این صورت که اگر از سبزی برای طبخ آن استفاده شود شبیه خورشت کرفس می شود و اگر از رب و لپه برای تهیه آن بهره ببرند شبیه قیمه خواهد شد. اما در حالت کلی این خورشت با استفاده از کنگر، نعنا، جعفری، پیاز، گوشت گوسفندی و ادویه‌جات تهیه می‌شود. (ظاهر آن شباهت زیادی به خورش کرفس دارد) و از رب گوجه، لیموی خشک یا غوره برای مزه دار کردن استفاده می کنند.
مکان های دیدنی شهر ارومیه
ارومیه، شهری با تاریخچه غنی و جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوان است. در ادامه به معرفی برخی از مکان های دیدنی شهر ارومیه می پردازیم:
1. دریاچه ارومیه: دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین دریاچه های آب شور جهان است. این دریاچه با وسعتی بیش از 5200 کیلومتر مربع، جاذبه ای طبیعی بی نظیر است. در گذشته، لنج سواری در این دریاچه یکی از تفریحات محبوب مردم بوده است. با خشک شدن دریاچه در سال های اخیر، وسعت و شکوه آن کاهش یافته است.
2. دریاچه مارمیشو: دریاچه مارمیشو در شمال غرب ارومیه و در مسیر آب های مرزی ایران و ترکیه قرار دارد. این دریاچه با مساحتی حدود 5 هکتار، محلی مناسب برای ماهیگیری است. با این حال، در سال های اخیر به علت سیلاب و پر شدن دریاچه با شن و ماسه، مساحت و عمق آن کاهش یافته است.
3. ساختمان شهرداری: ساختمان شهرداری ارومیه در خیابان امام واقع شده است. این ساختمان با قدمتی به دوره پهلوی اول برمی‌گردد و در معماری آن اصل تقارن به خوبی رعایت شده است. در حمله متفقین به ایران در سال ۱۳۲۰ شمسی، بخشی از نمای جنوبی این ساختمان تخریب شد و سپس توسط دو نفر مرمت گردید.
4. برج سه گنبد: برج سه گنبد در جنوب شرقی ارومیه واقع شده است. این بنا در دوره سلجوقیان ساخته شده و به عنوان آتشکده شناخته می‌شود. در داخل برج سه کتیبه به خط کوفی وجود دارد که از سنگ تراشیده شده‌اند و تاریخ محرم ۵۸۰ هجری در آن ثبت شده است.
5. موزه ارومیه: موزه ارومیه یکی از مکان های دیدنی و فرهنگی شهر است. این موزه شامل انواع اشیاء تاریخی، فرهنگی و هنری است که به تاریخ و فرهنگ منطقه مربوط می‌شوند.
6. کلیسای سنت ماری: کلیسای مریم مقدس (کلیسای جامع سنت مری ) همچنین به نام کلیسای جامع مریم مادر خدا یک بنای مذهبی آشوری از کلیسای کاتولیک است، که از آیین کلدانی پیروی می کند و در خیابان میرزائیان شهر ارومیه واقع شده است.
این کلیسا در حقیقت معبدی است که از مراسم سریانی کلدی یا شرق پیروی می کند و یکی از 4 کلیسای کاتولیک کلدی است، که در ایران فعالیت می کنند. ساخت این بنای تاریخی در دوره بین سالهای 1881 تا 1885 انجام شده است. جالب است بدانید که کلیسای سنت ماری در سال 1918 تخریب گردید و در سال 1954 مجددا بازگشایی شد.
